به گزارش آدینه پرس:دکترمحمدمهدی مومنی ها :مراسم «شب یلدا» یا «شب چله» یکی از آیینهای کهن ایرانی است که همانند عید نوروز و جشن مهرگان سابقه چند هزار ساله در این سرزمین دارد. شب یَلدا بلندترین شب سال در نیمکره شمالی زمین است. این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق میشود. ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن میگیرند.
واژه یلدا، از دوران ساسانیان که متمایل به به کارگیری خط (الفبای از راست به چپ) سریانی شده بودند به کار رفته است. یلدا همان میلاد به معنای زایش- زاد روز یا تولد است که از آن زبان سامی وارد پارسی شده است. هنوز در بسیاری از نقاط ایران مخصوصاً در جنوب برای نامیدن بلندترین شب سال، به جای شب یلدا از واژه مرکب شب چله استفاده می شود.
شرق شناسان و مورخان متفق القولند که ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز و آذر ماه را که درازترین و تاریک ترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار میمانند، در کنار یکدیگر خود را با صحبت و محبت سرگرم می کنند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند.
با ورود اسلام به ایران و پذیرش تعالیم این دین مبین از سوی مردم این سرزمین، هیچگاه مشاهده نشد که آیین کهن «شب یلدا»، مخالف با آموزههای دینی اعلام شده باشد.
زیرا اساساً برنامه اسلام در مقابل آیینهای محلّی و منطقهای جوامعی که به اسلام گرویده و مسلمان شدهاند، مبارزه با سنتهای آنان نبوده و نیست، بلکه نوع تعامل اسلام با فرهنگها و سنتها، به مجموعه محتوای آنها بستگی دارد. اگر سنت و آیینی مخالف کرامت انسانی و آموزههای فرهنگ اسلامی باشد، بدیهی است که اسلام با آن مقابله کرده و آنرا نمیپذیرد؛ مانند زنده به گور کردن دختران که فرهنگ رایج زمان جاهلیت اعراب بوده، و یا پرستش آتش به عنوان خدایگان که در ایران کهن رواج داشت. اما اگر آن سنت و آیین، موافق و مطابق با آموزههای دین اسلام بوده و یا دست کم در تضاد با آن نباشد، اسلام در مورد آنها مانعی ایجاد نخواهد کرد؛ مانند سنت دید و بازدید، هدیه دادن و صله رحم در عید نوروز ایرانیان که حتی ائمه اطهار و بزرگان دین بر این گونه سنت های نیک تاکید نموده اند.
آیین کهن شب یلدا(شب چله) نیز در زمره سنتهایی است که به خودی خود نه تنها نکوهیده نیست، بلکه از آن جهت که برنامههایی؛ مانند صله رحم و رفتن به منزل بزرگان فامیل، رفع کدورت ها ، نشستن پای صحبتهای آنان و بیان خاطرات تلخ و شیرین بزرگترها، خواندن اشعار حکمتآمیز، رد و بدل کردن هدیهها و غیره در آن وجود دارد، در جای خود میتواند ارزشمند و مفید باشد.
همچنین از آنجا که این شب مصادف با شروع فصل زمستان است از این جهت میتواند به فال نیک گرفته شود که از دیدگاه اسلامی آغاز بهار عبادت به شمار میآید.
امام صادق(ع): زمستان بهار مؤمن است، شب آن بلند و کمکی برای عبادت و شبزندهداری است، روز آن کوتاه و کمکی برای روزه گرفتن است.
تفکر و اندیشیدن در نظام طبیعت و زیباییها و نظم موجود در آن نیز از اموری است که مورد تأکید اسلام است و اینگونه جشنها از آنرو که ناظر به چنین زیباییها و نظمهایی بوده و میتواند توجه انسانها را به بزرگی ناظم و حکمت آفریدگار جلب کند، ارزشمند خواهند بود.
اینگونه است که تنها به آن دلیل که نامی از «شب یلدا» در منابع اسلامی وجود ندارد، نمیتوانیم آنرا مخالف ارزشها و آموزههای دینی بدانیم، بلکه نظر اسلام بر نگهداری آیینهای ارزشمندی است که در میان اقوام و جوامع رواج دارد.
در همین راستا است که امام علی(ع) هنگام فرستادن مالک اشتر به سوی مردم مصر، که سرزمینی با فرهنگ کهن چندهزار ساله بود، به وی سفارش میکند:
«سنتها و آیینهای نیکی را که بخش وسیعی از مردم آن سرزمین انجامش داده (در دل مردم آن سرزمین جا گرفته) و موجب برقراری الفت و دوستی میان آنان بوده؛ و موجب اصلاح رفتاری جامعه میشود را از بین مبر. و روش جدیدی را ایجاد مکن که به آیینهاى نیک کهن آسیبی وارد کند که در این صورت، آنانی که آن آیین نیک را ایجاد کرده بودند، دارای اجر و پاداش بوده و گناه از بین بردن آن آیینها بر گردن تو خواهد بود!».
روشن است که منظور امام علی(ع) در این سفارش، آیین و سنتهای اسلامی نیست؛ زیرا همانگونه که گفته شد مردم مصر قبل از اسلام دارای فرهنگ و تمدن دیرین بودند و دین اسلام و سنتهای این دین سابقه چندانی در آن سرزمین نداشت تا مورد تأکید و سفارش امام علی(ع) به مالک اشتر باشد.
از طرفی با توجه به پذیرش حسن و قبح عقلی، روایات فراوانی وجود دارد مبنی بر اینکه افراد بشر همواره میتوانند بنیانگذار سنتهای نیک باشند، حتی اگر در دین صریحاً به چنین آیینی اشاره نشده باشد.
بنابر این از آنجا که «شب یلدا» آغاز ورود به شبهای زمستان و نمادی از طولانی بودن شبها در این دوره است، و فرصت بیشتری برای شب زندهداری، تفکر و توجه به تفاوتهای طبیعت و تقدیر شبانهروز، گرد هم آمدن اعضای خانواده و دوستان و آشنایان در آن وجود دارد؛ لذا میتوان از این جهات آن را مورد تأیید اسلام دانست و بر حفظ و نگهداری آن تأکید کرد.
البته بدیهی است که تأیید مراسم «شب یلدا» بدان معنا نیست که تمام آنچه را که به مناسبت این شب انجام میشود مورد تأیید اسلام بدانیم.
اسراف و تبذیر در خوراک، پوشاک، تزیینات و … هیچگاه مورد تأیید اسلام نبوده و این شب هم استثنایی از دیگر شبها نیست. به عنوان نمونه، اینکه اصرار کنیم که حتماً میوه ای که محصول این فصل نبوده و به صورت معمول در زمستان مورد استفاده قرار نمیگیرد را با چند برابر قیمت تهیه کرده و در سفره شب یلدا قرار دهیم، از توجیه عقلی و دینی برخوردار نیست.
غافل شدن از یاد خدا، چشم و همچشمی، لهو و لعب، بیعفتی و مواردی از این دست – چه در این شب انجام شود و چه در شبهای دیگر – در تضاد با آموزههای اسلامی خواهد بود.
سنت باستانی و زیبای شب یلدا تا جائی که مستلزم احیای آموزه هایی چون؛ صله رحم، احترام به بزرگان، همدلی و صمیمیت در خانواده، محبت و پیوند شود خوب و پسندیده می باشد.اگر در اجرای این سنتها دچار افراط کاری شویم نظیر: اسراف در مخارج، چشم هم چشمی و آوردن فشار مالی نامناسب به خانواده و … قطعاً مخالف احکام دین اسلام بوده و مردود است.
اگر بخواهیم رنگ دینی و اسلامی به این سنت کهن بدهیم لازم است زوائد آن را حذف کنیم و خوبیها و سنت های حسنه ای را به آن اضافه کنیم تا رسم خوبی ماندگار شود و سبب خیر و برکت برای ما و نسلهای آینده گردد.
(30 آذر 1400)