آدینه پرس: دکتر پروانه عادلزاده – برخی نظریه های ادبی همچون فرمالیسم نیت مؤلف را امری فاقد اهمیت و یافتن آن را نا ممکن و البته غیر ضروری می شمارند و بر خوانش دقیق متن تاکید دارند که بدون توجه به نیت مولف در لایه های پنهان داستان می نگرند. (مرگ مؤلف)
در لایه های پنهان این متن چه دیده می شود؟
محورهای داستان :
تنهایی، دوستی، مبارزه، شکست و پیروزی
از چهار دیدگاه به این اثر می نگرم :
۱)رئالیسم و طرح جزئیات، واقعیت تاثیر گذاری خود گویی ها آنچه این اثر را شایسته جایزه ادبی نوبل کرده و فاداری آن به واقعیت است.
در این رمان نوعی قهرمان شخصی غیر از آنچه قبلاً دیدیم است ناقهرمان ضد قهرمانی نیست.
(سانتیا گو مرد ماهیگیر) نماد یک قهرمان شکست خورده است. نماد استقامت نژاد آدمی است. ضد قهرمان ویژگی های منفی چون حیله گری و شرارت دارد و آرمانگرا نیست طرح جزئیات و احتمالا خسته کنندگی رمان به دلیل ذات مکتب رئالیسم است. تیپ سازی و طرح جزئیات در این مکتب هم هست.
۲)از دیدگاه نظر رفتار شناختی مایکنبام روان شناسی آمریکایی که در نیویورک سیتی به دنیا آمده و پژوهش های گسترده در مورد روش های پیشگیری از خودکشی کرده است.
هدف از این روش، آموزش مهارت ها برای رویارویی با مشکلات خود در آینده است، اساس این رویکرد حرف زدن با خود است، گفته های شخصی با خود به همان شیوه گفته های دیگران بر رفتار فرد تاثیر دارد. گفتگوی درونی با توجه به محتوای منفی و مثبت آدمی را به سمت شکست یا موفقیت می کشاند.خودگویی ها ذهن (ناخودآگاه) را در کنترل خود در می آورد و رفتار آدمی را تحت کنترل می گیرد.
خود گویی به مثبت : تسهیل کننده
منفی: باز دارندهخنثی : بی ارتباط با موضوع یا فاقد پیام خاص تقسیم می شود.
تکنیک این شیوه باز آزموزی افراد در زمینه گفتگو با خود است( در جهانی گرفتار آمده ایم که از خویشتن خویش هم بیگانه شده ایم و برای آشتی با آن باید با خود به گفتگو بنشینیم .در این رمان گفتگوی بیرونی و درونی داریم مانولین (پسرک ماهیگیر)
۱) از حضور پیر مرد در دریا تا شکار کوسه ماهی (واگویه های مثبت)
۲) بعد از شکار ماهی تارساندن آن به ساحل (واگویه های منفی)
او علاوه بر درگیری با نیزه ماهی ، شرایط جو، کمبود امکانات ، پیری و آسیب های جسمانی مهمتراز همه با خود درگیر است.
پیر مرد باید برافکار منفی خودش غلبه کند. او ابتدا با جملات عاطفی باید خودش را آرام کند و روحیه دهد.
۳) دیدگاه اگزیستانیالیستی:
اساس فلسفه اگزیستانسیال بر روی انتخاب ، آزادی، اضطراب و مسئولیت است . در این دیدگاه اساساً تعارض حاصل رویارویی فرد با مسلّمات هستی همچون مرگ ، پوچی ، تنهایی و آزادی است و اضطراب را نمی توان از وجود موجودی که آگاه به هستی و فنا پذیری خود است، حذف کرد. در این رمان می بینیم اگرچه پیر مرد تنهایی را دوست ندارد اما اجازه نمی دهد پسرک با او به دریا بیاید چرا؟ صرفاً نارضایتی والدین پسرک؟ نه ،چون این مبارزه اوست و نه هیچ کسی دیگر این یاد آور تنهایی فلسفی آدمی است (تنها به دنیا آمده و تنها از دنیا خواه رفت.) تنهایی نخستین خاستگاه اضطراب است. جدا شدن با هستی آدمی عجین شده و منشأ اضطراب وی است. گاهی این اضطراب چنان و حشت آور و هولناک می شود که در انسان احساس گم گشتگی به وجود می آورد و برای فرار از آن خود را میان چیزهای مختلف گم می کند (پناه بردن به شهرت ، دوستان، قدرت و حتی واگویه های درونی، گفتگو با خود)
دیدگاه ۴)
توازی های تصویری در پیر مرد و دریا (کاربست اسلوب معادله) یکی از شگردهای هنری در دنیای ادبیات داستانی است. بهره گیری از مفاهیم ذهنی و عقلانی مهم موجود در پیونگ داستان در قالب تصاویر عینی و ملموس بدون اشاره به ربط مستقیم آن ها. این تصاویر عینی به نوعی تایید کننده و تجسم بخش مفاهیم انتزاعی اند . شخصیت اصلی داستان در قالب چند شخصیت دیگر مجسم می شود و تکثیر می یابد( در نقد داستان درخت گلابی اثر گلی ترقی (فیلم آن را داریوش مهرجویی کارگردانی کرده) درخت گلابی که عقیم شده و میوه نمی دهد توازی تصویر مرد نویسنده است که مدتی است ذهنش سترون شده و نمی تواند چیزی بنویسد.
تصویر پیرمرد و مسیح (ع)
پیرمرد که در آخرین صحنه داستان خسته وبی رمق، دکل قایق را بر دوش گرفته به کلبه می رود یادآور صلیب بر دوش گرفتن مسیح و بالا رفتن از تپه جلجتاست.
سانتیاگو نام اسپانیایی سنت جیمز، قدیس حامی اسپانیا که قبل از آنکه از پیروان مسیح شود ماهیگیر بود.
مسیح صیاد انسان هاست و پیر مرد صیاد ماهی که البته او را برادر می خواند
پیرمرد و ماهی
در فرهنگ نمادها ماهی در مسیحیت نماد آب هاست ، هم منجی و هم وسیله کشف و شهود. مسیح اغلب چون ماهیگیر و مسیحیان هم چون ماهی تصویر می شوند. هر مسیحی پس از غسل تعمید با ماهی کوچکی مقایسه می شود.
در مذاهب آشوری، ماهی مختصه الهه عشق و در چین نماد بخت و اقبال است.
پیر مرد و شیر
شیر نماد خورشیدی و درخشان است. نماد پدر، شاه، معلم ، کریشنا، بودا و مسیح (ع) و حضرت علی (ع) هم لقب شیر داشته اند. شیر در آیین های مهر پرستی نماد ایزد خورشید است، در قرون وسطی، سر و قسمت جلوی شیر با طبیعت الهی مسیح مرتبط است و پشت پاهای عقبی شیر با جنبه مادی و جسمانی مسیح ، شیر پیروزمند نماد نیروی مردانگی متعالی است، تصویر شیر در خواب و ضمیر ناخود آگاه پیر مرد یادآور دوران تنومندی و نوجوانی پیر مرد است که هنوز به ادامه حیات و مبارزه بی پایان دلگرم است، جمله پایانی رمان ( پیر مرد خواب شیر ها را می دید) و یادآوری شیرهایی که در نوجوانی در ساحل آفریقا دیده
پیرمرد و دی ماجو قهرمان بازیکن تیم بیس بال: این بازیکن علی رغم میخچه دردناک در پاشنه پا (یاد آور پاشنه آشیل) همواره پیروز است و در ۵ ۸ بازی تیم که موازی با روز ۸۵ صید پیر مرد است . پیرمرد تأسف می خورد که رادیو ندارد بازی را گوش کند. پدر این باز کن ماهیگیر است و از طبقه خود پیر مرد است و در عین حال الگوی پیر مرد. (الگوپذیری از طبقه هم تراز (هم طبقه) راحت تر است.)
پیر مرد و دور رفتن در دریا
دور شدن از ساحل و وارد پهنه دریا شدن ، دریا نماد پویایی زندگی است محل تولد، استحاله و تولد دوباره. دریا به دلیل متحرک بودن نماد و وضعیتی زودگذر است. تصویر زندگی و مرگ است، دور رفتن پیر مرد از ساحل به دریا یعنی گذشتن از معیارهای مبتذل و معمول زندگی که دیگران به آن روی می آورند و دوباره متولد شدن، دوری از مرگ تدریجی و رسیدن به زندگی واقعی.
پیر مرد و لاک پشت
لاک پشت سبز و تندرو که مورد علاقه پیرمرد است و نماد وجود پویایی پیر مرد در جوانی. لاک پشت عظیم و احمق که قلبش پس از پاره پاره شدن تن هنوز می تپد و پیر مرد از او بیزار است تصویری از خود پیرمرد است که دست و پایش چون همان لاک پشت کم توان و کرخت شده اما جان و دلش می تپد و تسلیم نمی شود.
همسر مرده پیر مرد و زنانگی در داستان
پیر مرد عکس همسر مرده اش را از روی دیوار بر داشته زیر پیراهن تمیزش در طاقچه گوشه اتاق گذاشته است. پیراهن تمیز ذهن و ضمیر روشن پیرمرد است که نمی تواند همسرش را فراموش کند . جایگزینی عکس همسر با حضرت مریم (ع) و مسیح (ع) تداعی کننده حرمت فراوان همسر در نظر اوست. حتی پرنده کوچک که گوشه قایق نمی نشیند و زود پرواز می کند یادآور همسر اوست که زود رفته و او را تنها گذاشته است.
