آدینه پرس: مقدمه:
جهانگردی واژه ای است فارسی و به معنای گردیدن به دور جهان است و جهانگرد به مفهوم جهان گردنده و آنکه در اقطار عالم بسیار سفر کند آمده است (دهخدا ج 19 ) و واژه توریسم و توریست ریشه انگلیسی و فرانسوی می باشد.
توریسم به معنای مسافرت کردن برای خشنودی و لذت بردن و همچنین کار و شغلی آمده است که کار تدوین گشتها و مسافرتها برای جهانگردان را برعهده دارد. ( روبر، ۱۹۹۳)
لیکن با گذشت زمان و تحولاتی که در زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه اروپای سده بیستم روی داد، در مفهوم واژه های توریسم و توریست دگرگونی به وجود آمد و تعریف نگاران و فرهنگ نویسان، نیز به کسی توریست میگفتند که برای تجدید نیرو، رفع خستگی و خودسازی از راه آشنایی با اقوام و ملل گوناگون و شناخت پدیده های هستی به مسافرت میرود. ( محلاتی 1380 )
هم اکنون بر پایه تعریف سازمان جهانی جهانگردی، جهانگرد کسی است که به سرزمین یا کشوری بیرون از جایگاه همیشگی زندگی و کار خود سفر میکند و دستکم یک شب و به هرحال، کمتر از یک سال در آنجا میماند و دلیل عمده سفرش اشتغال به کاری برای دریافت دستمزد نیست بنابراین جهانگردی ویژگیهای زیر را دارد:
فعالیتی بسیار پیچیده و چندجانبه است که روابط بیشماری را در میان شاخه ها و رشته های گوناگون فعالیتهای انسانی ایجاد می کند .
پدیده جهانگردی و پیامدهای آن از حرکت مردم برخاسته است، پس در واقع حرکت و جابه جایی مبنای جهانگردی است .
از آنجا که ترک بوم و کاشانه و رفتن به جای دیگر منشاء جهانگردی است، این نوع فعالیت اصولا با فعالیتهای محل کار و اقامت همیشگی جهانگرد تفاوت دارد .
توقف فرد در مقصد موقتی است و پس از مدتی به جایگاه همیشگی زندگی خود برمیگرددمسافر قصدی برای اشتغال به کار در مقصد مسافرت ندارد .
این ویژگیها را میتوان در تعریف دو استاد سوئیسی، کورت کرات و ویلیام هونزیکر از جهانگردی ملاحظه کرد: جهانگردی عبارت است از مجموع فعالیتها، پدیده ها و روابطی که از مسافرت و اقامت مردم در جایگاهی غیر از جایگاه همیشگی زندگی و کار به وجود می آید و این امر تا زمانی صادق است که اقامت موقت باشد و دربرگیرنده اشتغال موقت نیز نشود. ( مدلیک. اس بوکارت 1970 )
مقدمه ای بر صنعت توریسم و گردشگری در ایران
صنعت توریسم و گردشگری در ایران که از نظر تنوع اقلیمی، فرهنگ و تاریخ کهن، وجود آثار باستانی فراوان و جاذبه های طبیعی و دیدنی نادر کشور و وجود اغلب زمینه های گردشگری جزو دهمین و یا به روایتی پنجمین کشور دنیاست ولی در میان در امر توریست پذیری در مقام هفتاد و پنجم قرار دارد پس از گذشت چند دهه هنوز در خم کوچه اول قرار دارد .
به منظور بررسی مشکلات فراروی این صنعت در کشور و دلایل عقب ماندگی آن از قافله پیشرفت گردشگری و توریسم در جهان مشکلات گردشگری و راههای مقابله با آن آشنا می شویم .
طرح بحث :
در آستانه هزاره سوم ، صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی در بسیاری از کشورها مطرح است و هم اکنون اقدامات گسترده ای برای توسعه این صنعت در بسیاری از کشورها آغاز شده است.
اقتصاد مقاومتی و گردشگری
در واکنش به فشارهای اقتصادی و تحریم های اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۰ ؛ اقتصاد مقاومتی از سوي مقام معظم رهبري مطرح و بیان شد (معلمی.۶۳:۱۳۹۱ ( از دیدگاه مفهومی، اقتصاد مقاومتی یک الگوی اسلامی است که کیفیت تعامل و ارتباط اقتصادی با کشور های خارجی را تعیین می کند بطوریکه از یک نگاه به اوضاع داخلی اقتصاد کشور و نقاط ضعف نظارت داشته و از نگاه دیگر با اتکا به اقتصاد داخلی، حقوق پایمال شده ملت را از کشورهای متجاوز استیفاء کند (معلمی.۶۳:۱۳۹۱ ( اقتصاد مقاومتی به عنوان یک اصل در آموزه های اسلامی می باشد که بر خلاف تاکتیک ویا حتی استراتژی، امری گذرا نبوده بلکه همواره و در تمامی مراحل باید مورد توجه باشد و تعارض هریک از استراتژی ها، تاکتیک ها و یا دیگر اجزاء برنامه با اصل موجب حذف آن خواهد شد (جلیلی۵۸:۱۳۷۴) اقتصاد مقاومتی یک نظام اقتصادی که هماهنگ با سیاست های کلان سیاسی و امنیتی نظام اسلامی و برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی شکل می گیرد تا بتواند در برابر ضربات اقتصادی تحریم ها و توطئه های گوناگون اقتصادی نظام استکبار مقاومت کرده و توسعه و پیشرفت خود را ادامه داده و روند رو به رشد همه جانبه خود را در ابعاد ملی، منطقه ای و جهانی حفظ نماید. اقتصاد مقاومتی رابطه نزدیکی با انسجام ملی دارد. با توجه به اینکه اقتصاد مقاومتی اصولاً بر پایه قطع وابستگی به نفت اتفاق میافتد،در این میان نحوه مواجه با این چالش؛ به ویژه برای اقتصادی که در پی گذار به پیشرفت است، دارای اهمیت فوقالعادهای است. شاید اقتصاد مقاومتی راهکار مناسبی برای این چالش باشد به طوری که در پرتو آن هم میتوان در مقابل سیاست ظالمانه حاکم بر روابط بینالملل تسلیم نشد و هم به عوارض ناشی از اقتصادهای بسته و متمرکز دچار نشد. در این میان صنعت گردشگری از جمله صنایع فرهنگی است که با توجه به قابلیتها و استعدادهای بالقوه، جذابیتهای فرهنگی و تاریخی تمدن ایرانی و اسلامی میتواند از مهمترین ابزارهای اقتصاد مقاومتی در قطع وابستگی به درآمدهای نفتی؛ به ویژه در شرایط کنونی که با نوسانات قیمت نفت مواجه هستیم، باشد. اشتغالزایی و ارزآوری گردشگری که اهمیتی فوقالعاده در مناسبات فرهنگی و اقتصادی کشورها دارد، این صنعت را به سومین صنعت بزرگ جهان بدل کرده است.. گردشگری با به عنوان یک صنعت بین رشتهای با اتکا به فرهنگ غنی و توانمندیهای بالقوه باستانی و تاریخی، طبیعی و فرهنگی، میتواند عایدات قابل توجهی را در زمینه اقتصادی برای هر کشوری به ارمغان آورد، از این رو در تدوین استراتژی اقتصاد مقاومتی باید گردشگری را به عنوان جزئی از اقتصاد قلمداد کرد.لازم به ذکر است که پیوند بسیار قوی و نزدیکی بین عرصههای اقتصادی و فرهنگی وجود دارد و یکی از واقعیتهای غیرقابل انکار در زندگی امروز وابستگی عرصهها و حوزههای مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به یکدیگر است. عرصههای مختلف در یک پیوند آشکار و پنهان با یکدیگر چرخه زندگی مردم را به چرخش وا میدارد. گردشگری عرصه به فعلیت رساندن آرمانها، فرهنگها و باورها و توانمندیهای بالقوه گوناگون است. همچنان که سیاست بر اقتصاد و بر فرهنگ تاثیرگذار است، باید گفت: فرهنگ شالوده و زیربنای مناسبی را برای چهارچوب سیاستهای داخلی و خارجی فراهم میکند. با این زمینه میتوان به نقش گردشگری که تجلی فرهنگ یک جامعه است، در اقتصاد مقاومتی و تحکیم بنیانهای اقتصادی پی برد. در شرایط فعلی که دشمن اقتصاد ما را نشانه رفته است باید اذعان کنیم که گردشگری ابزاری کارآمد و زودبازده برای حل مشکلات اقتصادی و اشتغالزایی است . بیکاری، لزوم افزایش درآمد ارزی و سرمایهگذاری خارجی، جمعیت جوان کشور و بالا بودن هزینههای اشتغالزایی و دیربازده، ما را به این مهم سوق میدهد که توجه پیش از پیش به این بخش میتواند زمینه رسیدن به اشتغال کامل، افزایش درآمد ارزی، معرفی تمدن و فرهنگ ایرانی به جهانیان، تعامل گسترده و سازنده با کشورهای دنیا و در هم شکستن مرزهای قومی و اقلیتی را فراهم کند. گردشگری به درونزایی توسعه کشور کمک میکند . صنعت گردشگری با توجه به اینکه یک بستر و ساز و کار مردمی است با بخشهایی از اصول اقتصاد مقاومتی که سپردن امور به مردم و استفاده از منابع بخش خصوصی برای رونق کشور و رونق کسب و کار است، بیشترین همخوانی را دارد، در بیشتر کشورها رتبه گردشگری در کسب درآمدهای ملی، شاخص اول یا دوم را دارد. ما هم اعتقاد داریم؛ صنعت گردشگری در صورت تصویب قوانین حمایتی، تقویت بنیانها و تامین تسیهلات مورد نیازش در شرایط کنونی کشور و قطع وابستگی آن به اقتصاد نفتی میتواند نقش مهمی را ایفا کند. ایران به عنوان کشوری غنی در خصوص دارا بودن منابع توسعه گردشگری و به سبب فرهنگ، تمدن، ویژگیهای آب و هوایی و … که با معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا ، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه هست می تواند به کشوری فعال در صنعت گردشگری تبدیل شده و با تمرکز بر رویکرد گردشگری اسلامی و تنظیم راهبرد ها و برنامه های منظم و منسجم وابستگی خود را به منابع نفتی کاهش داده وبه سمت منابع درآمدی جایگزین بالاخص گردشگری حرکت کند و به عنوان یک منبع پایدار از آن بهره مند شود. به همین دلیل صنعت گردشگری در طول زمان مورد توجه کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه قرار گرفته است؛ چراکه توسعه گردشگری، بخصوص افزایش تعداد جهانگردان بین المللی، باعث رونق طیف وسیعی از فعالیتهای اقتصادی یا منطقه ای میزبان می شود. لذا با توجه به اهمیت نقش گردشگری در رشد و توسعه اقتصاد مقاومتی،این مقاله به بررسی نقش واثربخشی راهبردگردشگری در توسعه اقتصادی کشور به عنوان یکی از اقدمات کلیدی درراستای تحقق اقتصاد مقاومتی پرداخته است.
اهمیت گردشگری و نقش آن در اقتصاد مقاومتی
با توجه به اینکه اقتصاد مقاومتی اصولاً بر پایه قطع وابستگی به نفت می باشد ، میتوانیم با یک همت و تلاش جمعی و با فعال کردن پتانسیلها و ظرفیت های موجود، ضمن دستیابی به اشتغالزایی و رونق اقتصادی، در راستای هدف اقتصاد مقاومتی، درآمد ارزی را افزایش دهیم. اقتصاد مقاومتی یک سیاست راهبردی است که باید تهدیدها و چالشها را به فرصت تبدیل کند. پس در شرایط کنونی که دشمن با انواع تحریمها و گسترش تبلیغات منفی، سعی در سنگ اندازی و ایجاد چالش در اقتصاد کشور دارد، صنعت گردشگری به عنوان ابزاری مهم و کارساز و البته زود بازده به شکل یک بازوی اقتصادی می تواند این تهدیدها را به فرصت مناسبی برای پیشرفت روند اقتصادی کشور تبدیل کند. در حال حاضر اغلب از گردشگری به عنوان یک مقوله فرهنگی یاد میشود در حالیکه به تعبیر مقام معظم رهبری گردشگری یک مزیت اقتصادی است در سالهای اخیر گردشگری در تجارت جهانی ، عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداختهای بسیاری از کشورها شده است، رشد قابل توجه و چشمگیر گردشگری
نقش مهمی در تولید ناخالصی ملی دارد.
ایران و توریست
کشور ایران به علت برخورداری از مواهب خدادادی طبیعی و جغرافیایی و ابنیه تاریخی – مذهبی و همچنین عناصر فرهنگی، اجتماعی بسیار غنی، در ردیف ۵ کشور پرجاذبه گردشگری به لحاظ فرهنگی قرار دارد و هم از این رو مشاقان فراوانی در بین جهانگردان دارد که در آرزوی سفر به ایران و مواجهه با ویژگیهای منحصر به فرد فرهنگی و تاریخی آن هستند، اما به دلایل متعدد از جمله نگرانی از آثار سوء گردشگری، تاکنون امکان آن به طور شایسته فراهم نشده است. در حالیکه اگر بخواهیم به میراث و هویت فرهنگی کشور توجه کنیم و برای معرفی آن به گردشگران برنامهریزی کنیم میتوانیم هر ساله پذیرای گردشگران فرهنگی از سراسر دنیا باشیم. گردشگرانی که برای آموختن و کسب تجربه و درک فرهنگهای دیگر به سفر میپردازند و صرفاً به دنبال جاذبههای مصنوع و برنامههای از پیش آماده آژانسهای مسافرتی نیستند. از سوی دیگر جذب گردشگران فرهنگی کمک میکند از ازدحام گردشگران در سایتهای گردشگری کاسته شود، میراث فرهنگی صدمه نبیند، از فراز و فرودهای جریانات فصلی گردشگری به این دلیل که گردشگران فرهنگی ترجیح میدهند در فصول مختلف به ویژه اوقاتی که گردشگران انبوه کمتر حضور دارند، سفر کنند، کاسته شود تعداد گردشگران کمتر ولی با سطح تحصیلات بالاتر، مدت اقامت طولانیتر و سازگارتر با قوانین و مقررات محلی و ملی جذب شود که جملگی با پایداری گردشگری و تناظر آن با مختصات هویت ملی و فرهنگی کشور همراه خواهد بود.. توسعه گردشگری را میتوان یک فرصت بکر در این میدان، تلقی کرد و با برند «گردشگری حلال» در بازارهای گردشگری جهان قدم گذاشت.صنعت گردشگری پس از صنایع نفت و خودروسازی در رتبه سوم درآمدزاترین صنایع در دنیا قرار دارد. فرصتی که ایران بهرغم برخورداری از تمدن و تاریخ کهن، تنوع طبیعی چهار فصل و آداب، رسوم و سنن اسلامی و باستانی به دلیل تکیه بر صنعت نفت در طی سالهای متمادی از آن کمترین بهره را برده است. در چنین شرایطی که سایر کشورها درصدد جذب گردشگران کشورهای اسلامی برآمدهاند مسئولان کشور ما میتوانند با معرفی ظرفیتهای گردشگری مذهبی، تاریخی، طبیعی (اکوتوریسم)، ورزشی، درمانی و … کشور به دنیا حداقل، این بخش از جمعیت میلیاردی جهان را به سمت ایران سوق دهند. جمعیتی که کمترین نگرانی از هجمههای فرهنگی را در داخل به دنبال خواهند داشت. سالانه میلیون ها زائر مسلمان به شهر مقدس مشهد وارد میشوند، بنابراین باید در بهرهگیری از چنین ظرفیتهایی علاوه بر معرفی اسلام، تاریخ و تمدن ایران در جهت بهبود وضعیت اقتصادی مردم منطقه نیز گام برداشت.
یکی از نکات مهمی که از این پس در گردشگری کشور باید به آن به صورت ویژه توجه شود پرداختن به اصل موضوع گردشگری توسط مسئولان مرتبط با این بخش است. اکنون که گردشگری در فهرست اولویتها قرار گرفته است افراد به دور از منافع سیاسی باید در این بخش فعالیت کنند و برنامه های گردشگری کشور نباید هر روز دستخوش تغییر مدیران و نگاه های سیاسی آنها قرار گیرد. گردشگری ایران امروز با تأکید مقام معظم رهبری به عنوان یک اولویت، یک خیز بلند برای تحولی جدی را می طلبد، تحولی که از سهولت در قوانین سرمایهگذاری و کاهش بوروکراسیهای اداری در گردشگری تا بکارگیری مدیرانی را که ۱۰۰ درصد در جهت اجرای منویات مقام عظمای ولایت گام بر می دارند، دربرمیگیرد. نباید فراموش کرد که تحرکات تبلیغاتی و جنگ رسانهای غرب و محافل صهیونیستی علیه ایران همواره وجود دارد تا چهره نادرستی از ایران را به دنیا معرفی کنند اما آنچه تمام این نقشههای پرهزینه دشمنان را نقش بر آب میکند ورود گردشگران خارجی به ایران است تا امنیت را در ایران تجربه و با انتقال سینه به سینه آن در کشورهایشان، خلأ گردشگری ایران را پر کنند موضوعی که کارشناسان گردشگری کشور بارها بر آن تأکید داشتهاند؛ گردشگران خارجی تنها با ۲۵ درصد حس امنیت پا به ایران میگذارند اما به هنگام خروج از ایران با ۹۵ درصد امنیت خاطر به کشورشان باز میگردند. توجه خاص مقام معظم رهبری به گردشگری» برای بهبود وضعیت یک استان نه تنها اهمیت بحث اقتصاد گردشگری را گوشزد میکند بلکه مسئولیت سنگینی را بر دوش دستاندرکاران این حوزه در بخش دولتی و خصوصی میگذارد تا از این پس بهجای هدفگذاریهای بینتیجه در انتخاب بازارهای گردشگری و بازیهای سیاسی در این بخش به دنبال تبلیغات موثر در داخل و خارج و تعریف مسیرهای هدفمند در استانهای مختلف کشور برای جذب گردشگر و تحول اقتصادی در استانها و شهرهای مختلف باشند .جمهوری اسلامی ایران طبق آمارهای اعلام شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی از لحاظ جاذبههای طبیعی در رتبه پنجم و از نظر جاذبههای تاریخی در رتبه دهم کشورهای دنیا قرار دارد اما متأسفانه در بهرهگیری از این منابع، سهم کمتر از یک درصد کل درآمدهای گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است. مسئولان کشور با برنامهریزیهای کارشناسی شده از هم اکنون میتوانند از این فرصت و ظرفیت به عنوان صنعت جایگزین نفت بهرههای لازم را ببرند. گرچه اقتصاد مقاومتی، ابعاد وسیعی در زمینه های اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و … دارد و هر یک از این ابعاد، طیف وسیعی از امور را شامل می شوند، لیکن یکی از ابعاد مهم آن، توسعه صنعت گردشگری یا توریسم است که به عنوان صنعتی چتری، طیف وسیعی از کالا و خدمات را عرضه کرده و به عنوان صنعتی کاربر نقش مهم و مؤثری در ایجاد فرصت های شغلی و مبارزه با معضل بیکاری و نیز صنعتی پیشرو در اقتصاد که با توسعه بازار گردشگری به طور مستقیم و غیر مستقیم موجب پویایی کشور شده و رونق اقتصادی را به ارمغان خواهد آورد)،دارد از دیگر آثار مهم این صنعت، آثار میان فرهنگی و نقش بی بدیل آن به عنوان پل ارتباط فرهنگی در ایجاد وفاق بین ادیان اسلام و صدور ارزش های دینی و اسلامی کشورمان به سایر ملل است تا با رسیدن به تفاهم و همدلی ملت ها با یکدیگر و ایجاد فضای صلح و دوستی، زمینه ساز امر مهم گفت وگوی تمدن ها و ایجاد صلح و نشاط در جامعه جهانی ومنطقه قلمداد شود. . متأسفانه در دهه ها گذشته خصوصا سال های اخیر ،دشمنان اسلام و مسلمانان با تبلیغاتی کاذب و غیر واقعی، نگرش واقعی به دین مبین اسلام که پیام اصلی آن رأفت و مهربانی بندگان و اقوام و ملت ها با یکدیگر و الهام گرفته از اسلام ناب محمدی (ص) است،را به نگرشی غیر واقعی و پندارهایی غلط تبدیل نموده و با القاء کردن آن به جوامع دیگر،موج اسلام ستیزی و اسلام هراسی به راه انداخته اند و با دیگر ابزار کمکی آن یعنی ایجاد اختلاف میان مذهب ها، هر روز خون بسیاری از مسلمانان را به روی زمین ریخته ،منطقه را نا امن نموده و خود نظاره گر آن هستند، توسعه صنعت گردشگری می تواند گامی جدی برای خنثی کردن این تبلیغات منفی محسوب شود و به عنوان پل ارتباط فرهنگی در ایجاد وفاق بین ادیان اسلام از طرفی و صدور ارزش های دینی و اسلامی کشورمان به سایر ملل از سویی دیگر،موجب تفاهم و همدلی ملت ها با یکدیگرشده و با ایجاد فضای صلح و دوستی، زمینه ساز امر مهم گفت وگوی تمدن ها و برقراری صلح و نشاط در جامعه جهانی به ویژه در منطقه گردد. با توجه به معیارهای یونسکو در تعیین رتبه های گردشگری کشورها، ایران اسلامی به عنوان کشوری چهار فصل از لحاظ آب و هوایی و اقلیم های گردشگری متنوع و با دارا بودن بیش از یک میلیون و دویست هزار اثر گرانبهای تاریخی ، باستانی ، معماری ، سنتی ، فرهنگ ها و آداب و رسوم متعدد، صنایع دستی ، اکو توریسم ، اکو سیستم، جاذبه های گردشگری و… در رتبه دهم کشورهای توریستی قلمداد شده ولی متأسفانه به دلایل بی شماری از جمله موارد پیش گفته در جذب توریست نه تنها در ردیف کشورهای رتبه نخست قرار نگرفته بلکه درعمل در ردیف های پایین قرار داشته و به نوعی در این زمینه مهجور واقع شده است. لازم به ذکر است حدود ۳۰ درصد از نیروی انسانی کشورهای دارای رتبه نخست صنعت گردشگری را نیروهای شاغل در این بخش به خود اختصاص داده اند که نقش مؤثری درپویایی اقتصاد کشورشان ایفا می کنند . در هر حال جا دارد تا با این فرصت فراهم شده و نقشه عملی اقتصاد مقاومتی،زمینه توسعه پایدار در صنعت گردشگری فراهم آید، البته در ابتدای این مسیر مهم، گام برداشتن در دو مسیر به طور همزمان از ضروریات است.گام نخست در گرو نقش فعال و بیش از پیش دیپلماسی فعال مسئولان امر، در معرفی فرهنگ اصیل و توأم با رأفت و مهربانی کشورمان از طریق دفاتر رایزنی فرهنگی سفارتخانه های جمهوری اسلامی در دیگر کشورهاست تا با زدودن پندارهای غلط و تبلیغات خصمانه و منفی که سال هاست علیه کشورمان روا داشته اند، نگرشی واقعی، جایگزین آن گردد و در گام دیگر، با توجه به ظرفیت بالای گردشگری در کشورمان که خلاصه ای از آن ذکر شد، ضمن شناسایی موانع و تنگناهای موجود در زمینه صدور روادید ، امور گمرکی ، بانکی ، بیمه و … نسبت به فراهم کردن زیرساخت های لازم به خصوص در امر تأسیسات و تسهیلات گردشگری تلاش شده و زمینه ساز توسعه پایدار در صنعت گردشگری کشورمان گردد تا یکی از ارمغان های مهم اقتصاد مقاومتی تلقی گردد.
گردشگران اروپایی هرسال یکی دوکشور را از خاورمیانه برای سفر انتخاب می کنند ترکیه حرف اول را در جذب گردشگران در منطقه را می زنند و ما هنوز راه زیادی در پیش داریم تا به قطب های اول خاورمیانه در زمینه گردشگری برسیم.
اکثر گردشگران ترکیه ای از کشورهای عراق، ایران، یونان، روسیه، بلغارستان و انگلیس هستند و این موضوع نشان می دهد، ترکیه همچنان طرفداران خودش را به عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری جهان حفظ کرده است.
روسیه سالانه بیش از 50 میلیون گردشگر را به کشورهای مختلف جهان میفرستد به نظر می رسد بهترین راهکار برای جلب گردشگر از جمله توریسم روسی، تفکیک و شناخت گردشگر فرهنگی و تاریخی است. شاید از این طریق بتوان سهم حدود 30 درصدی توریسم را ازآنِ خود کرد.
ایران در حال حاضر می تواند به مقصدی برای گردشگران روس تبدیل شود. حال آنکه ترکیه مزیتهایی دارد که ما در حال حاضر در کشور خود از آنها برخوردار نیستیم و یا نمیتوانیم و نمیخواهیم که فراهم سازیم. نباید فراموش کرد که گونه شناسی گردشگران روسی که به ترکیه میروند، هم از نظر انگیزه و هدف و هم از نظر مجموعه فعالیت هایی که در مقصد انجام می دهند، با آنچه سیاست های کلان گردشگری ایران دنبال می کند در یک مسیر واقع نشده است. روسیه در حال حاضر چیزی حدود ۵۱ میلیون گردشگر خروجی دارد. چیزی حدود 5/ 4 میلیون از گردشگران روس برای گذران تعطیلات خود به ترکیه و تعدادی کمتر نیز به مصر سفر می کنند. از نظر گردشگران روس مقاصدی چون ترکیه در مقایسه با ایران هم راحت تر و هم ارزان تر هستند.
با توجه به حجم بالای گردشگران خروجی روسیه، و نقش توسعه زیرساخت های گردشگری در مناطق گردشگر پذیر ایران در زمینه جذب گردشگران روس شکی نیست اما کمبود امکانات نمیتواند شاخص خوبی برای توجیه رقم ناچیز مبادله گردشگر بین دو کشور باشد. از این رو جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد پذیرای گروههای خبرنگاری و شرکتهای تورگردان روسیه باشد و آنها میتوانند بخشهای عمدهای از ظرفیتهای ایران را برای روسیه معرفی کنند.
در طي سال هاي اخير بيشترين واردات کشورمان از جمهوري خلق چين بوده است . کشوري در شرق آسيا با 1/3 ميليارد نفر جمعيت؛ اقوامي با فرهنگ ها و آيين هاي رنگارنگ. واردات کالاهاي چيني براي اقتصاد داخلي ما هيچ وقت پديده خوش يمني نبوده است.محصولات ارزان چيني توليدکننده هاي داخلي را مجبور کرد کرکره ها را پايين بکشند و جاي خود را به چشم بادامي ها بدهند. حالا قرار شده چيز ديگري از چين وارد کنيم که گره از مشکلات اقتصادي ما بگشايد. گردشگر! مسوولان وعده داده اند ، گردشگراني که عمده آنها بايد از مسافران چيني باشند. تا حالا هرکس در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري کشور رأس کار بوده به اين نکته اعتراف کرده که ما نتوانستيم به خوبي از پتانسيل هاي کشورمان براي جذب گردشگر استفاده کنيم. حالا بايد ديد طبق برنامه ريزي هاي انجام شده اين طلسم مي شکند يا نه؛ اتفاقي که اگر رخ بدهد بايد آن را ناشي از مناسبات مشترک دو کشور و روابط خوب سياسي دانست.
چين کشوري است که توسط حزب کمونيست چين در قالب نظام تک حزبي اداره مي شود. بنابراين مردم چين هم مثل ساير کشورهاي کمونيستي با محدوديت هاي دست و پاگيري براي سفرهاي خارجي رو به رو هستند. البته اوضاع براي چيني ها به اندازه اهالي کره شمالي بد نيست، مردم کره شمالي بدون اجازه نماينده حزب (که مستقر در محله است) اجازه سفرهاي داخلي هم ندارند.
هرچند مردم چين براي سفر به همه نقاط دنيا نياز به ويزا دارندسالانه پيش 70 ميليون نفر از مرزهاي اين کشور براي سفر خارج شدند. مقدمات سفر به تايلند و ديگر کشورهاي جنوب شرق آسيا براي آنها به راحتي فراهم مي شود اما براي کشورهاي اروپايي و آمريکا و کانادا با شرايط سخت تري رو به رو هستند تا حدي که سفر به يک کشور اروپايي براي اهالي چين تبديل به يک رؤيا شده است. محدوديتها هم غالباً از سوي کشور خودشان اعمال مي شود.چيني ها اگر به صورت گروهي و با تور به روسيه سفر کنند نياز به ويزا ندارند. شايد مسوولان ما همين مدل را براي ايران مي خواهند پياده کنند تا گردشگران چيني جذب سفر به ايران شوند. در مورد آمريکا هم ماجرا کاملا متفاوت است، چيني ها براي گرفتن ويزاي آمريکا حق دارند سه بار اقدام کنند اگر سه بار رد شوند ديگر شانسي براي سفر به بقيه دنيا نخواهند داشت.
سؤال اصلي اينجاست ايده آل چيني ها براي سفرهاي توريستي کجاست؟ پاسخ اين سؤال را يک سايت چيني با نظرسنجي از 51 ميليون چيني به دست آورده است. اولويت اول آنها هنگ کنگ و تايوان است. دليلش هم دو چيز عنوان شده: اول، زبان مشترک و دوم، موقعيت جغرافيايي نزديک. کلاً چيني ها ميانه اي با زبان بين المللي ندارند و زبان مادري خودشان به قدري وسيع است که تا آخر عمر هم آن را کامل ياد نمي گيرند!
از آن عجيب تر اينکه جزاير مالديو ايده آل زوج هاي چيني براي سفر ماه عسل است. سنگاپور، دوبي، بالي هند، ماکائو، پاريس، سئول، سيدني انتخاب هاي بعدي چيني هاست. با اين حساب چيني ها براي انتخاب مقصد سفر سليقه عجيبي غريبي دارند و بايد اميدوار باشيم حس خوشايندي نسبت به ايران داشته باشند تا راضي شوند پول هاي شان را در ايران خرج کنند.
چيني ها خودشان تبحر خاصي در جذب توريست دارند. يعني از حداکثر امکانات استفاده مي کنند تا گردشگران را براي سفر به سرزمين شان ترغيب کنند.
حالا ما براي اينکه اين چيني ها را جذب کنيم چه راه حلي داريم؟
آموزش زبان چيني به راهنمايان تخصصي تور اولين روشي است که معاون گردشگري سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري مطرح کرده و بعد هم آموزش راهنمايي تور براي فارغ التحصيلان زبان چيني در دستور کار قرار دارد.بازاريابي و تبليغات سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، شناخت بازار گردشگري چين مهم ترين اقدام به منظور بهره مندي بيشتر از بازار پررونق گردشگران چيني مي باشد.به دليل ويژگي خاص گردشگران چيني ازجمله ندانستن زبان بين المللي و وابستگي شديد به شيوه هاي فرهنگي و رفتاري بومي، سلايق، فرهنگ، آداب و رسوم مردمان اين کشور، بازار گردشگري چين در دستور کار قرار دارد.
جایگاه سازمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در تحقق سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی
در چارچوب سیاست های اقتصاد مقاومتی مجموعه ای از مشکلات و خلاء ها که همیشه اقتصاد ایران از آنها رنج می برده است و کمتر مجالی برای طرح آنها پیش می آمد، مورد توجه قرار گرفته و راهکارهای مناسبی برای رفع آنها تمهید شده است. از جمله این مشکلات می توان به نبود مشارکت عمومی در اقتصاد، نادیده گرفتن موضوع بهره وری، نبود رقابت پذیری فعالیت های اقتصادی، بی ثباتی اقتصادی، بسته بودن اقتصاد غیر نفتی،ناچیز بودن درآمدهای مالیاتی در مقابل مصارف دولت، غیر شفاف بودن فعالیت های اقتصادی و بالاخره نبودوجود جایگاه مناسب برای استاندارد کالا و خدمات اشاره کرد در این نوشتار سیاستهایی در تحقق اقتصاد مقاومتی در بخش مورد توجه قرارگرفته است که بدان اشاره می شود:
۱- موضوع به حداکثر رساندن مشارکت آحاد جامعه درفعالیت های اقتصادی نخستین سیاست کلی در حوزه اقتصاد مقاومتی است. بهره برداری از ظرفیت های مردمی در بخش های مختلف میراث فرهنگی از جمله توسعه موزه های خصوصی ، گسترش سازمان های غیر دولتی حافظ میراث فرهنگی ، گسترش شرکت های ارائه دهنده خدمات تخصصی حوزه میراث فرهنگی ، جلب سرمایه گذاران در بهره برداری از بناهای تاریخی و توسعه خوشه های گردشگری وصنایع دستی در مناطق مختلف کشور از دیگر جنبه های توسعه مشارکت مردمی در حوزه های مرتبط با این بخش است.
۲- بکارگیری ا قتصاد دانش بنیان دومین سیاست کلی اقتصاد مقاومتی است، در این راستا تقویت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و هدایت پژوهشهای آن در راستای دانش بنیان نمودن فعالیت های حوزه میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری تنهاراه در تحقق هدف بالااست . توسعه کاربرد فناوری اطلاعات ، سیستم اطلاعات مکانی ، فناوری رباتیک وهمچنین توسعه پایه های آماری از جمله راهکارهای هم در تحقق دانش بنیان نمودن بخش است. رفع کمبود های مربوط به فضای اداری ،به روزرسانی تجهیزات و همچنین تقویت منابع انسانی و استفاده از کارشناسان در حیطه تخصص خود از جمله عوامل تقویت کننده اهداف اقتصاد مقاومتی می باشد.
3- باتوجه به اینکه در بند چهار سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی تقویت تولید و اشتغال مورد تاکید قرار گرفته است و با توجه به اینکه در دور اول اجرای قانون هدفمند سازی یارانه ها فشار مضاعفی بر صنعت گردشگری وارد آمد.از یک طرف هزینه تمام شده خدمات اقامتی به شدت افزایش یافت و از طرف دیگر به دلیل افزایش قیمت انرژی ، جریان گردشگری داخلی با افت قابل توجهی مواجه شد و اقتصاد گردشگری را تحت فشار قرار داد. لازم است ، موضوع حمایت از صنعت گردشگری مد نظر قرار گیرد.
4- از دیگر جنبه های مهم سیاست های کلی موضوع توسعه صادرات با خالص ارزآوری است که دراین میان توسعه گردشگری می تواند باعث ارز آوری بالایی برای کشور شود. از این لحاظ لازم است با توجه به تاکید بر نقش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشوردر توسعه اقتصادی کشور در بند ۱۱ سیاست های فوق، به نظر می رسد باید نسبت به ایجاد جایگاه مناسب و هدایت مناطق نمونه گردشگری در جذب گردشگران خارجی اقدام شود.
5- یکی از هدف های مهم اقتصادی که دیپلماسی میتواند گام های مهم و تاثیرگذاری بر آن داشته باشد ، جذب و جلب گردشگران خارجی است. با توجه به تاکید بند ۱۲ سیاست ها در استفاده از دیپلماسی برای حمایت از هدف های اقتصادی ، به نظر می رسد لازم است تا جایگاه وزارت امورخارجه و نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در کشورهای هدف گردشگری در جلب و جذب گردشگران خارجی مورد تاکید قرار گیرد.
6- کارآفرینی و اشتغال مولد در بند ۲۰ مورد توجه قرارگرفته است .مطابق تحقیقات صورت گرفته بخش گردشگری پس از بخش های کشاورزی ، ساختمان و صنایع غذایی ، چهارمین بخش اشتغالزا در اقتصادایران است . بنابراین لازم است جایگاه صنعت گردشگری در ایجاد اشتغال در میان سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی به رسمیت شناخته شده و زمینه های لازم برای بالندگی این بخش فراهم شود. علاوه بر صنعت گردشگری، با توسعه مشارکت های مردمی در میراث فرهنگی در زمینه های مختلف از جمله در حفاظت ، مرمت و بهره برداری از آثار و بناهای تاریخی میتوان فرصت های شغلی فراوانی ایجاد کرد.توسعه صادرات در بخش صنایع دستی نیز یکی از راهکارهای مهم در ایجاد فرصت های پایدار اشتغال برای جوانان خواهد بود.
7- همانگونه که استحضار دارید استاندارد سازی در هر سه حیطه بخش با اهمیت بوده و لازم است تا استانداردهای فوق تبین و ابلاغ و به رعایت آن ها نظارت موثر صورت گیرد در نهایت در بند ۲۴ موضوع افزایش پوشش استانداردها برای کلیه محصولات داخلی مورد تاکید قرارگرفته است . موضوع رعایت استانداردهای خدمات رسانی در بخش خدمات گردشگری از اهمیت بیشتری برخوردار است . چرا که درصورت ساماندهی فعالیت های گردشگری در چارچوب استانداردهای مشخص، می توان سطح رضایتمندی گردشگران خارجی و داخلی را افزایش داده و زمینه های توسعه بازار را فراهم کرد. ترویج استاندارد در صنایع دستی نیز می تواند به برند سازی در این حیطه و توسعه بازارهای بین المللی صنایع دستی ایران کمک شایانی نماید.
امید است در گردونه تلاشها، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با ایجاد شناخت کافی از قابلیت ها و توانمندیهای بخش فوق در اقتصادایران، فرصتها را غنیمت شمرده و نقش موثری در تحقق سیاست های کلی ایفا کند.
موانع اصلی در توسعه گردشگری در ایران
مشكلات و تنگناهاي متعدد در راه رشد و توسعه صنعت گردشگري ایران :
جامع و استراتژيك و همچنين مشخص نبودن هدفها و سياستهاي صنعت گردشگري
۱- فقدان برنامه اجرايي
۲- توسعه نیافتگی سواحل دریاها و امکانات مناسب دریایی اصلاح امکانات هتل ها و یا پلاژها با استانداردهای جهانی (در چهارچوب قوانین کشور ما )
۳- فضاي نامساعد تبليغاتي براي مخدوش كردن چهره ايران و انزواي ايران در سطح بينالمللي
۴- عدم تطبيق و هماهنگي فرهنگ جهانگردان برخي از كشورهاي خارجي با فرهنگ اسلامي
۵- فقدان نيروي انساني كار آزموده و متخصص امور جهانگردي در دفاتر گردشگري در ايران و بياطلاعي و بيتجربگي كادر شاغل در موسسات جهانگردي (از قبيل خدمتگزاران هتلها، كاركنان آژانس و راهنمايان جهانگردي
۶- عدم تمايل بخش خصوصي به سرمايهگذاري در بخش گردشگري به علت عدم سودآوري، اقدامات سليقهاي و محدودكننده از سوي برخي مقامات غيرمسئول و ناهماهنگي در همكاري بين سازمانها و ارگانهاي دولتي
۷- هزینه های بالای سفر خصوصاً هزینه سفرهای هوایی
۸ – فقدان مسیر دریایی
۹- کمبود امکانات رفاهی
۱۰- تعداد اندک راهنمایان تور مسلط به زبان های مختلف از جمله: روسی ، چینی ، هندی و …
۱۱- ضعف تبلیغات کارآمد صنعت گردشگری در رسانه های جمعی
۱۲- فقدان رسانه های معرفی کننده فرهنگ و جاذبه های ایران
۱۳- عدم شركت فعال در نمايشگاههاي بين المللي خارج از كشور
۱۴- خرید گردشگران با ویزا کارت تا بیشتر خرج کنند
پیشنهادها و راهکارها
-داشتن برنامه راهبردی و جامع گردشگری
-ایجاد اتاق فکر
-سازماندهی الگوهای گردشگری غالب
-خلق فرصت های جدید سرمایه گذاری با مزیت رقابتی
-شکل گیری بازاریابی سبز
-توجه جدی به بحث کارآفرینی گردشگری
-برگزاری سیمینارهای بین المللی
– ارتقای ظرفیتهای کمی و کیفی تاسیسات گردشگری به ویژه تعداد تورهای خارجی به منظور تعدیل شکاف موجود در مقایسه با کشورهای پیشرفته
– فعال کردن بخشخصوصی و اعطای مجوز سرمایه گذاری خارجی
– ایجاد پایگاه اطلاعرسانی و بانک اطلاعات گردشگری در سطح بین المللی
-ایجاد تعاونیهای گردشگری
-ایجاد شهرک صنایع دستی
-تشکیل کارگروهی متشکل از دستگاهای اثر گذاردر گردشگری
-مدیریت نظام اطلاع رسانی در چارچوب توسعه کلان کشور بانیت رهیافت بازاریابی جغرافیایی وبرنامه ریزی منطقه ای
– توسعه و تقویت برنامههای تبلیغاتی جهت معرفی جاذبههای گردشگری ایران اسلامی
– تامین تدریجی شرایط خودکفایی در صنعت گردشگری
-اصلاح تصورات و برداشت های نادرست و منفی از گردشگری با ارایه آگاهی و تحلیل وبیان واقیت آنکه گردشگری مقوله ای است فرهنگی جهت نزدیکی تمدنها نه تهاجم فرهنگی
– اصلاح قوانین ورود و خروج اتباع خارجی به ویژه مقررات موجود در مبادی ورودی کشوروحذف تشریفات قوانین دست وپاگیر
– فعال کردن بخشخصوصی و اعطای مجوز سرمایه گذاری خارجی
– ایجاد شبکه کارت اعتباری برای رفاه گردشگران خارجی
– ایجاد پایگاه اطلاعرسانی و بانک اطلاعات گردشگری در سطح بین المللی
-نگهداری و حفظ آثار تاریخی و فرهنگی ایران بعنوان مواریث فرهنگی جوامع بشری
نتیجه گیری
امروزه توسعه ی گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین ا لمللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شر کتهای خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشورها به صورت فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای بهبودوضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج داده و در صدد یافتن راه های تازه ای برآیند. برای کشورهایی مانند ایران، درآمدهای نفتی ، یک نوع رانت اقتصادی تلقی می شود که فاقد هرگونه اثرات القایی مستقیم از لحاظ بالا بردن سطح تولید در اقتصاداست؛ در حالی که صنعت گردشگری به صورت زنجیر وار با بعضی از فعالیتهای اقتصادی، وابستگی دو جانبه دارد و رونق آن، از لحاظ افزایش درآمدها در اقتصاد کشورمیزبان تأثیر به سزایی دارد. در نتیجه توسعه ی گردشگری، اقتصاد کشور را از حالت تک محصولی خارج می کند و ثبات اقتصادی را به علت ثبات در درآمدهای ناشی از جذب گردشگری برای کشور به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر اقتصاد مقاومتی زمانی می تواند به نتیجه مطلوب برسد که تمام بخشهای اقتصادی هم راستا و هم جهت به سمت هدف تعریف شده حرکت کنند . واز آنجا که هدف مقابله با چالشهای اقتصادی و قطع وابستگی به کالاها و خدمات ضروری دیگر کشورهااست .و از سوئی پیوند بسیار قوی و نزدیکی بین عرصه های اقتصادی و فرهنگی وجود دارد .. گردشگری , نقش اساسی و مهم و استرتژیکی در به فعلیت رساندن آرمانها ، فرهنگها و باورها وتوانمندیهای بالقوه گوناگون ایفا می نماید ..عرصه های مختلف و توانمندیهای بالقوه که در گردشگری تبلور می یابد می تواند کشور را در برابر مشکلات اقتصادی واکسینه کند ودر شرایط فعلی که دشمن اقتصاد ما را نشانه رفته است باید توجه کنیم که جهانگردی ابزاری کارآمد و زود بازده برای حل مشکلات اقتصادی و اشتغالزایی است نرخ بالای بیکاری، لزوم افزایش درآمد ارزی و سرمایهگذاری خارجی، جمعیت جوان کشور وبالابودن هزینه های اشتغالزایی و دیر بازده و… ما را به این مهم سوق می دهد که توجه بیش از پیش به این بخش میتواند زمینه رسیدن به اشتغال کامل، افزایش درآمد ارزی، معرفی تمدن و فرهنگ ایرانی به جهانیان، تعامل گسترده و سازنده با کشورهای دنیا و در هم شکستن مرزهای قومی و اقلیتی را فراهم کند.
و در آخر پیشنهاد ویژه ، هم اکنون بهترین زمان برای جذب گردشگرانی می باشد که از کشورهای هم جوار برای درمان و عمل های پزشکی به ایران مراجعه می کنند و نیز جذب گردشگران دانشجو می باشد تا ظرفیت کلاسهای خالی دانشگاهها از جمله دانشگاه آزاد اسلامی تکمیل گردد.
منابع و ماخذ:
۱-الوانی ، مهدی .پیروز بخت ،معصومه. فرآیند مدیریت توریسم،تهران ،مرکز مطاعات فرهنگی(۱۳۷۵)
۲- جلیلی، سعید(۱۳۷۴). سیاست خارجی پیامبر(ص). تهران. سازمان تبلیغات اسلامی. ص۵۸.
۳- لی،جان گردشگری وتوسعه در جهان سوم،ترجمه عبدالرضارکن الدین افتخاری،شرکت چاپ ونشر بازرگانی(۱۳۷۸
۴-معلمی، سیدمهدی(۱۳۹۱). مفهوم و اصول اقتصاد مقاومتی درآموزه های اقتصادی اسلامی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی اقتصاد مقاومتی. صفحات ۶۲ – ۷۵.
5- گردشگري و راه هاي جذب توريست هاي چيني در ايران احمد سعيدي دي ۱۳۹۳
6- برنامه ريزي و توسعه گردشگري ترجمه دکتر صادق صالحي 1385
7- گردشگري و صنايع دستي تأليف فروغي و شادي
8- راهکارهاي براي حل مشکلات گردشگري و جذب توريست در ايران پريسا مکينيان
عالی و مفید و کامل ممنون
ممنون از نظر لطفتان